Założenia

Założenia, które czynimy determinują naszą postawę, sposób, w jaki postrzegamy rzeczywistość i formułujmy komunikaty. Mogą nawet wpłynąć na obrót zdarzeń, działając jak samospełniająca się przepowiednia, np. jeśli z góry zakładam, że ktoś mnie nie lubi, to zaczynam go unikać i zachowywać się przy nim w sposób nienaturalny, co może doprowadzić do tego, że osoba ta rzeczywiście przestanie darzyć mnie sympatią. Silny wpływ założeń powoduje tendencyjne i powierzchowne myślenie. Warto je zatrzymać!

Co mówić?

• By zmienić kierunek myślenia i rozmowy opartej na założeniach, warto domagać się konkretnych podstaw, uzasadnienia dla przedstawionych treści („Skąd to wiesz?”, „Z jakiego powodu tak sądzisz?”, „Jakie masz podstawy, by tak myśleć?”).
   

Modalne operatory konieczności

Najczęściej chwyt ten stosujemy w dialogach wewnętrznych, które prowadzimy sami ze sobą. Myśląc i mówiąc, że „coś trzeba zrobić”, „powinieneś” czy „musisz”, często nie zastanawiasz się nad swoją do tego motywacją, ani nad sensem i znaczeniem jakiegoś zadania. Rozmówca, używając tych zwrotów może starać się wzbudzić w Tobie poczucie winy czy obowiązku

Co mówić?

• W rzeczywistości „powinieneś” programować się na samokontrolę, sprawczość i sukces, używając w tym celu czasowników proaktywnych, tj. „zrobię”, „chcę”, „potrafię”.
• Jeśli druga strona stara się wpędzić Cię w pułapkę konieczności, możesz podważyć komunikat, skłonić do namysłu nad jego rzeczywistą wartością, np.: „Co by się stało, gdybym tego nie zrobił?”, „Co przez to rozumiesz?”, „Czy wyobrażasz sobie taką sytuację, w której to nie zostałoby zrobione?”     
   

Modalne operatory możliwości

To wszystkie stwierdzenia, za pomocą których, często bezrefleksyjnie, stawiamy ograniczenia sobie i innym, a także pozbawiamy się kontroli. Zdarza się, że rozmówca korzysta z odpowiedzi typu „nie mogę…”, „nie powinienem…”, jako z najprostszej wymówki w sytuacjach, które w rzeczywistości leżą w strefie jego wpływów.

Co mówić?

• Ważne, by z poziomu ogólnych, nieokreślonych ograniczeń przenieść komunikat do strefy kontroli i działania. Pomocne może być pytanie o źródło blokady: „Co konkretnie Cię powstrzymuje / ogranicza?”, a także pytanie o zasoby, nastawione na działanie: „Czego potrzebujesz , żeby to zrobić?”.
   

Nominalizacje

Chwyt polega na zastąpieniu czasownika przez rzeczownik opisujący pewien proces, np.: „Zaproszenie Pawła na to spotkanie było złym pomysłem” zamiast: „Gdy zapraszałem Marka na to spotkanie, nie sądziłem, że okaże się to złym pomysłem”. Taki komunikat powoduje rozproszenie odpowiedzialności – mówimy bowiem o pewnym procesie, a nie działaniu konkretnej osoby.

Co mówić?

• Pytać o proces, dążyć do jego spersonalizowania - w ten sposób rozmowa opierać się będzie na konkretnych podstawach. Przydatne pytania: „Co to właściwie znaczy?”, „Kto zaprosił Pawła?”.
• Uważaj, by Twój komunikat nie zabrzmiał jak zarzut czy sposób na szukanie winnych. Przyjęcie odpowiedzialności pozwala wdrożyć konstruktywne zmiany.
   

Niedookreślone rzeczowniki

Bezosobowa forma pozwala formułować często niekonstruktywne komunikaty, w taki sposób, że nie bierzemy odpowiedzialności za nie i za konsekwencje, jakie mogą za sobą pociągać. Chwyt ten najczęściej stosowany jest do wyrażenia krytyki, np.: „mówią, że się czasem rządzisz”, „wiadomo, że nie lubisz pracować w zespole”.

Co mówić?

• Pytaj, o to, kto konkretnie kryje się za komunikatem („kto konkretnie tak mówi?”).
• Nie pozwól zapędzić się rozmówcy w analizowanie tak sformułowanego zarzutu.
• Jeśli masz wrażenie, że w ten sposób wyraża swój stosunek do Ciebie, możesz spytać „A ty, co o tym myślisz?”. W ten sposób nie uda mu się ukryć za bezosobową formą.
   

Niedookreślone czasowniki

Słysząc „nie udało się” / „nie dostałem potrzebnych zasobów” / „postaram się” możesz zastanawiać się, co to właściwie znaczy. Tak właśnie działają niejasno określone czasowniki. Stanowią „jakiś” rodzaj odpowiedzi, zwłaszcza na pytanie o wyniki, podjęte działania, efekty pracy, ale nie wnoszą wartościowej informacji.

Co mówić?

• Dążyć do uzyskania wyczerpującej odpowiedzi, o tym co zostało zrobione lub jakie działania będą podjęte.
• Pomocne pytania: „Co to znaczy? Co zrobisz konkretnie?”, „Co właściwie się nie udało?”, „Opisz dokładnie, co się wydarzyło”.   
   

Oceny

Żyjąc w świecie ciągłych wyborów przywykliśmy do stałego porównywania – w ten sposób staramy się wybrać najlepszą opcję, możliwość, rzeczywistość. Oceniając innych określamy również samych siebie, zyskujemy punkt odniesienia („jestem gorszy lub lepszy od innych”).

Co mówić?

• Zastanów się i zapytaj: "na jakiej podstawie ktoś dokonał takiej oceny?",  "kto tak sądzi?", "co konkretnie sprawia, że coś jest lepsze / gorsze / korzystniejsze?".
   

Sądy

Często zamiast opisami obiektywnych faktów, posługujemy się ocenami zachowań, sytuacji, osób („Zachowałeś się nieprofesjonalnie”). Wiąże się to z naszą tendencją do upraszczania i porządkowania świata.

Co mówić?

• W sposób rzeczowy opisuj konkretne zachowania („gdy pojawił się klient zostawiłeś go bez wyjaśnienia i poszedłeś omówić jakąś sprawę z szefem…”), których druga strona nie może podważyć.
• Jeśli chcesz wyrazić swoją opinię, podkreśl jej subiektywizm za pomocą wyrażeń tj.„mam wrażenie…”, „według mnie…”, „w moim przekonaniu…” (np. „…w moim przekonaniu jest to nieprofesjonalne zachowanie”). 

 

Ciągłe precyzowanie wzajemnych wypowiedzi znacznie utrudniłoby nam komunikację. Jednak w sytuacjach, gdy komunikat wydaje Ci się niepełny, dwuznaczny, przedstawione techniki mogą w prosty sposób naprowadzić rozmowę na konstruktywne tory. Zaufaj sobie – gdy poczujesz się niepewny, zdziwiony, zagubiony – jak najszybciej doprecyzuj komunikat rozmówcy, zamiast miotać się w interpretacjach zgodnych z własnym modelem świata.